Nagłośniona przez media (w programie ˝Uwaga! TVN˝) tzw. afera solna przyniosła negatywny wpływ na eksport polskiej żywności. Choć badania służb sanitarnych wykazały, że sól jest nieszkodliwa dla zdrowia, większość społeczeństwa (co przejawia się w komentarzach) nie wierzy w prawdziwość badań i obawia się zatajenia informacji. Taki stan rzeczy wpływa niekorzystnie na eksport zarówno samej soli, jak i produktów mleczarskich, mięsnych, rybnych, bowiem sól przemysłowa (stosowana w przemyśle chemicznym i energetycznym, a także do zimowego utrzymania dróg) trafiła na polski rynek jako sól spożywcza głównie do odbiorców hurtowych, wytwórni wędlin, przetwórni ryb, mleczarni, piekarni, skąd w produktach mogła trafić do sklepów w całym kraju i poza jego granice. Aferę solną można bardziej nazwać gospodarczą i medialną niż faktycznym zagrożeniem dla bezpieczeństwa żywności. W związku z powyższym proszę o odpowiedź na pytania:
Dlaczego doszło do nagłośnienia tzw. afery solnej przed wykonaniem czynności wyjaśniających sprawę, chodzi przede wszystkim o wykonanie badań i kontroli przez inspekcje sanitarne, m.in. badanie w kierunku szkodliwości soli i ryzyka dla zdrowia konsumentów spożywających sól w produktach żywnościowych, przeprowadzenie kontroli w zakładach produkcji żywności, w której sól mogła być używana, jak również kontroli gastronomii?
Czy inspekcje sanitarne skontrolowały również działalność gastronomiczną bary, restauracje itp., które choć nie produkują, mogły również się zaopatrzać w trefną sól?
Poseł Krzysztof Borkowski
Warszawa, dnia 12 marca 2012 r.
Odpowiedź sekretarza stanu w Ministerstwie Zdrowia - z upoważnienia ministra -
na interpelację nr 3233
w sprawie skuteczności kontroli sprawowanej przez Główny Inspektorat Sanitarny oraz podległe wojewódzkie stacje sanitarno-epidemiologiczne
Szanowna Pani Marszałek! W związku z interpelacją pana Krzysztofa Borkowskiego, posła na Sejm Rzeczypospolitej Polskiej, dotyczącą skuteczności kontroli sprawowanej przez Główny Inspektorat Sanitarny oraz wojewódzkie stacje sanitarno-epidemiologiczne, przesłaną przy piśmie z dnia 27 marca 2012 r., znak SPS-023-3233/12, uprzejmie informuję, co następuje.
Kwestie związane z produkcją i obrotem żywnością są regulowane przepisami prawa żywnościowego, w tym w szczególności przepisami:
- rozporządzenia (WE) nr 178/2002 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 28 stycznia 2002 r. ustanawiającego ogólne zasady i wymagania prawa żywnościowego, powołującego Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności oraz ustanawiającego procedury w zakresie bezpieczeństwa żywności (Dz. Urz. WE L 31 z 1 lutego 2002 r., str. 1; Dz. Urz. UE, polskie wydanie specjalne, rozdz. 15, t. 6, str. 463),
- rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady WE nr 852/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie higieny środków spożywczych (Dz. Urz. UE L 139 z 30 kwietnia 2004 r., str. 1; Dz. Urz. UE, polskie wydanie specjalne, rozdz. 13, t. 34, str. 319),
- ustawy z dnia 25 sierpnia 2006 r. o bezpieczeństwie żywności i żywienia (Dz. U. z 2010 r. Nr 136, poz. 914, z późn. zm.) i rozporządzeń wykonawczych wydanych na podstawie tej ustawy.
Podmioty produkcji lub obrotu żywnością są zobowiązane do spełniania wymagań ustanowionych w przepisach prawa żywnościowego. Z przepisów tych wynika szereg obowiązków dla przedsiębiorców produkujących i wprowadzających do obrotu żywność, w tym dotyczących przestrzegania wymagań higieniczno-sanitarnych.
Zgodnie z generalną zasadą, żywność znajdująca się w obrocie nie może być niebezpieczna dla zdrowia i życia człowieka, a odpowiedzialność za jej bezpieczeństwo ponosi przedsiębiorca. Wynika to z art. 14 i 17 rozporządzenia (WE) nr 178/2002 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 28 stycznia 2002 r. ustanawiającego ogólne zasady i wymagania prawa żywnościowego, powołujące Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności, oraz ustanawiającego procedury w zakresie bezpieczeństwa żywności (Dz. Urz. WE L 31 z 1 lutego 2002 r., str. 1; Dz. Urz. UE, polskie wydanie specjalne, rozdz. 15, t. 6, str. 463).
W przypadku surowców, dla których w ustawodawstwie brak szczegółowych limitów zawartości zanieczyszczeń, a tak jest w przypadku soli, producent lub inny podmiot odpowiedzialny za produkt (np. zakład konfekcjonowania) powinien kierować się zasadami określonymi w ustawie o bezpieczeństwie żywności i żywienia oraz rozporządzeniu (WE) nr 178/2002, przeprowadzić ocenę ryzyka i ustalić wewnętrzne limity zawartości zanieczyszczeń, pozwalające na utrzymanie pełnego bezpieczeństwa. Ustawa z dnia 12 września 2002 r. o normalizacji wprawdzie zniosła obligatoryjność stosowania polskich norm, jednak w dalszym ciągu można stosować je na zasadzie dobrowolności, a na ich podstawie tworzyć normy zakładowe.
Spełnianie przez środki spożywcze obowiązujących wymagań jest kontrolowane przez organy urzędowej kontroli żywności, Państwową Inspekcję Sanitarną oraz Inspekcję Weterynaryjną, zgodnie z ustawowymi kompetencjami. Kontrole mają charakter wyrywkowy. Raportowanie z realizacji MANCP - Multi-Annual National Control Plan - obejmuje m.in. informacje o przeprowadzanych w danym roku kontrolach urzędowych. Raport ten jest wysyłany corocznie do Komisji Europejskiej. Jeżeli w trakcie kontroli zostanie stwierdzone, że żywność nie spełnia wymagań w zakresie bezpieczeństwa, organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej mogą podjąć decyzję o wycofaniu jej z obrotu, a nawet zniszczeniu, a w takich przypadkach jak zafałszowana sól wydają zakaz wprowadzania do obrotu do czasu otrzymania wstępnej oceny ryzyka oraz wyników badań od organów ścigania.
Od 2003 r. w Głównym Inspektoracie Sanitarnym opracowywany jest także corocznie ˝Plan pobierania próbek do badania żywności w ramach urzędowej kontroli i monitoringu dla Państwowej Inspekcji Sanitarnej˝. Obejmuje on urzędową kontrolę i monitoring żywności pochodzenia niezwierzęcego produkowanej i wprowadzanej do obrotu oraz produktów pochodzenia zwierzęcego znajdujących się w handlu detalicznym. Pobieranie próbek do badań odbywa się zgodnie z polskimi i europejskimi aktami prawnymi.
Do badań pobierane są próbki produktów krajowych, produktów pochodzących z obszaru Unii Europejskiej oraz próbki produktów z krajów trzecich (spoza Unii Europejskiej). Próbki pobierane są z obrotu detalicznego i hurtowego, w zakładach przemysłu spożywczego i zakładach żywienia zbiorowego, a w przypadku produktów z importu również na granicy.
Organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej w ramach realizacji ww. planu pobrały do badań:
- w 2009 r. ok. 84 300 próbek,
- w 2010 roku 75 700 próbek,
- w 2011 r. powyżej 61 276 próbek (sprawozdanie za rok 2011 jest obecnie w opracowaniu).
Wyniki badań próbek pobranych w ramach monitoringu i urzędowej kontroli żywności są odnoszone do obowiązujących przepisów prawnych. Należy podkreślić, że przebadane w kraju próbki żywności nie wskazują na nieprawidłowości w zakresie wymogów dotyczących żywności znajdującej się w obrocie.
W zakresie soli - zgodnie z przepisami - sól spożywcza jest wyrywkowo badana na zawartość jodu.
Od dnia 26 lutego 2012 r., tzn. od pierwszej informacji medialnej nagłośnionej przez stację TVN w programie ˝Uwaga!˝ w sprawie wprowadzenia do obrotu w Polsce jako środka spożywczego soli o przeznaczeniu technicznym, Główny Inspektor Sanitarny zaangażował w postępowanie kontrolne i wyjaśniające wszystkie szczeble organów Państwowej Inspekcji Sanitarnej. Przejął również rolę koordynującego zarządzaniem ryzykiem oraz pilnie nawiązał kontakt z Narodowym Instytutem Zdrowia Publicznego - Państwowym Zakładem Higieny w celu uzyskania w jak najkrótszym możliwie terminie szacunkowej oceny ryzyka dla zdrowia i życia konsumentów.
Główny Inspektor Sanitarny w ramach koordynacji polecił organom Państwowej Inspekcji Sanitarnej udzielenie wszelkiej pomocy merytorycznej i współpracę w działaniach, które prowadzą Prokuratura Okręgowa w Poznaniu i Centralne Biuro Śledcze.
Główny Inspektor Sanitarny wysłał stosowną informację, odpowiadając na konkretne zapytanie Centralnego Punktu Kontaktowego Systemu Informowania o Niebezpiecznej Żywności i Paszach (RASFF) w Brukseli, podkreślając przestępczy charakter wydarzenia. Wyjaśnienie zostało przyjęte przez Centralny Punkt Kontaktowy RASFF. Na bieżąco są przekazywane kolejne informacje w sprawie.
Główny inspektor sanitarny otrzymał oceny ryzyka opracowane przez Państwowy Instytut Weterynaryjny oraz Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego - Państwowy Zakład Higieny, a także opinie krajowego konsultanta w dziedzinie toksykologii klinicznej i profesora z Zakładu Technologii Mięsa SGGW. Oceny ryzyka i opinie ekspertów w podsumowaniu są zbieżne i stwierdzają, że obecność siarczanu sodu oraz żelazocyjanku potasu w soli wypadowej nie stanowią zagrożenia dla zdrowia konsumentów.
Również w ostatecznej ocenie ryzyka przeprowadzonej przez niezależne jednostki naukowe i ekspertów naukowych oraz na podstawie wnikliwej analizy pełnej dokumentacji, w tym wyników badań przeprowadzonych przez biegłych ekspertów wyznaczonych przez Prokuraturę Okręgową w Poznaniu prowadzącą śledztwo w tej sprawie, potwierdzony został brak bezpośredniego zagrożenia dla zdrowia ludzi związany z ewentualnym spożyciem środków spożywczych wyprodukowanych z użyciem soli wypadowej.
Znajdująca się w sprzedaży detalicznej sól spożywcza w opakowaniach jednostkowych przeznaczona dla konsumenta finalnego, która zgodnie z przepisami prawa podlega obowiązkowemu wzbogacaniu w jod, jest bezpieczna i nie stanowi zagrożenia dla zdrowia i życia konsumentów.
Pomimo, iż nie występuje zagrożenie życia i zdrowia konsumentów, to ponad wszelką wątpliwość zostały naruszone przepisy prawne poprzez wyprodukowanie zafałszowanego produktu. Z oceny sytuacji należy wnioskować, że naruszono przepisy dotyczące jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych.
Nadzór nad jakością handlową artykułów rolno-spożywczych w produkcji sprawuje Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych w związku z ustawą kompetencyjną, tj. ustawą z dnia 21 grudnia 2000 r. o jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych (inspekcja handlowa podległa prezesowi Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów).
Ze względu na fakt, że Państwowa Inspekcja Sanitarna nie posiada kompetencji do nadzoru jakości handlowej żywności i wobec ostatecznej opinii ekspertów, główny inspektor sanitarny polecił organom Państwowej Inspekcji Sanitarnej przekazanie sprawy Inspekcji Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych, według jej kompetencji, do dalszego prowadzenia.
Respektując priorytet, którym dla głównego inspektora sanitarnego jest ochrona zdrowia i życia konsumentów, Państwowa Inspekcja Sanitarna została w pełni zmobilizowana do podjęcia wszelkich czynności w celu identyfikacji żywności wprowadzonej do obrotu oraz do produkcji której użyto zafałszowanej soli w aspekcie zagrożenia życia lub zdrowia ludzi. Organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej w oczekiwaniu na ostateczną ocenę ryzyka wydawały liczne nakazy zabezpieczenia partii towaru - soli - jak również ww. produktów oraz wydawały decyzje administracyjne zobowiązujące przedsiębiorców do wycofania tej żywności z rynku.
Do dnia 5 kwietnia 2012 r. organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej przeprowadziły 18 227 kontroli w związku z wprowadzeniem soli technicznej jako soli spożywczej. Zabezpieczono 497 341,36 kg soli (peklującej, kamiennej, warzonej, spożywczej) oraz 256 798,06 kg produktów spożywczych (m.in. cebula solona w beczkach, kapusta kiszona, ogórki konserwowe, przyprawy, pieczywo, paprykarz wegetariański, pierogi, gołąbki, zapiekanki). Wycofano z obrotu 60 614,11 kg soli oraz 2616,31 kg produktów spożywczych. Ilość zabezpieczonej soli i produktów zmniejsza się na rzecz soli i produktów wycofanych z obrotu lub dopuszczonych ponownie do obrotu. Do badań pobrano 699 próbek. Organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej na podstawie przeprowadzonego postępowania wyjaśniającego dopuściły ponownie do obrotu handlowego 99 624,81 kg soli i produktów spożywczych. Obecnie wyniki 103 próbek soli (na 699 pobranych) wskazują na zafałszowanie tego produktu.
Z poważaniem
Sekretarz stanu
Jakub Szulc
Warszawa, dnia 18 kwietnia 2012 r.