Rolnicy, których gospodarstwa zostały wpisane do rejestrów OSN, zostali zobowiązani do wykonywania i stosowania w swych gospodarstwach planów nawożenia i bilansów azotu, co skutkowało tym, iż rolnicy ponosili koszty finansowe oraz natrafiali na utrudnienia organizacyjne w związku z uczestnictwem w programie. Program miał zakończyć się w 2012 r., jednak wiele wskazuje, że będzie on nadal kontynuowany, a jego zasięg zostanie zwiększony o nowe obszary rolnicze. Przyczyni się to do kolejnych obciążeń finansowych dla rolników (nowych stref OSN), którzy aby sprostać wymaganiom programowym, mają obowiązek posiadania odpowiednich płyt do przechowywania nawozów naturalnych, zabezpieczenia kiszonek przed wyciekami do gruntu i wód, przeprowadzenia badań gleby, prowadzenia kart pól uprawnych, tworzenia planów nawożenia.

Realizacja ww. programu jest bardzo czasochłonna i kosztowna, część gospodarstw rolnych funkcjonuje na granicy opłacalności, m.in. z racji rosnących kosztów produkcji rolniczej czy zmniejszających się plonów. Rzeczywistość wskazuje, że część gospodarstw nie będzie w stanie sprostać wymaganiom programowym, co będzie wiązało się w niektórych przypadkach z zaprzestaniem produkcji rolniczej i zwierzęcej. Ponadto rolnicy objęci programem OSN nie będą mogli korzystać z wielu programów pomocowych, co również niekorzystnie wpływa na dochodowość gospodarstwa.

Nowe strefy OSN powstaną m.in. na terenach powiatów siedleckiego, węgrowskiego, łosickiego, sokołowskiego, ostrowskiego, co budzi wiele kontrowersji wśród rolników objętych programem. Zwłaszcza dezinformacja przeraża rolników i sprawia, że mają oni obawy co do przyszłości swojej działalności. W wyniku decyzji o rozszerzeniu strefy OSN ich gospodarstwa nagle znalazły się w tej strefie, a w związku z tym zaczną podlegać obowiązującym wymogom i rygorom, których niespełnienie skutkuje dotkliwymi sankcjami. Wyznaczanie stref OSN powinno odbywać się przy udziale rolników, którzy zostaną objęci ww. programem, tymczasem informacja Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Warszawie o wszechstronnych konsultacjach społecznych nie dotarła do ww. osób.

W związku z powyższym proszę o ustosunkowanie się do powyższych kwestii i odpowiedzi na następujące pytania:

1. Dlaczego stosowany jest przymus przystąpienia do programu? Jaki jest cel tego przymusu? Jakie korzyści i straty płyną z przystąpienia do programu?

2. Dlaczego rolników nie zaprasza się na konsultacje społeczne dotyczące wdrażania dyrektywy azotanowej, a tym samym wprowadzania nowych stref OSN?

3. Dlaczego ingeruje się w prawo własnościowe i ogranicza możliwość działania na prywatnych gruntach rolnych w związku z rozszerzeniem stref OSN?

4. Czy przewidziane jest wsparcie merytoryczne i finansowe dla rolników gospodarujących na obszarach OSN, tak by mogli sprostać wymogom i nie ponosili samodzielnie kosztów dostosowania do norm programowych? Jeśli tak, to jakie to będą działania?

5. Dlaczego tylko na rolników nakłada się obowiązek ochrony wód służących całemu społeczeństwu?

6. Czy przewidziane są rekompensaty dla gospodarstw objętych strefą OSN?

7. Czy ministerstwo zamierza przygotować plan pomocowy dla gospodarstw, które zostaną objęte programem, tak aby odciążyć rolnika? Chodzi m.in. o zabezpieczenie środków finansowych na budowę płyt obornikowych i zbiorników na gnojowice dla gospodarstw, które wejdą do strefy, a nie skorzystały wcześniej ze wsparcia na dostosowanie gospodarstw do standardów UE lub zbudowały płyty i zbiorniki na 4 miesiące, a nie, jak wymaga OSN, na 6 miesięcy.

8. Jakie są efekty realizacji programów w latach poprzednich na terenach objętych strefą OSN?

9. Czy wyliczono, o ile zmniejszy się produkcja rolna w Polsce i jaki to będzie miało wpływ na wzrost cen żywności?

Z poważaniem

Poseł Krzysztof Borkowski

Siedlce, dnia 7 maja 2012 r.

 

Odpowiedź podsekretarza stanu w Ministerstwie Rolnictwa i Rozwoju Wsi - z upoważnienia ministra -

na interpelację nr 4626

w sprawie rozszerzenia stref OSN w pow. siedleckim, sokołowskim, łosickim, węgrowskim i ostrowskim w związku z wdrażaniem dyrektywy azotanowej w Polsce

Szanowna Pani Marszałek! W związku z interpelacją pana Krzysztofa Borkowskiego, posła na Sejm Rzeczypospolitej Polskiej, w sprawie rozszerzenia obszarów szczególnie narażonych na azotany pochodzenia rolniczego na terenie województwa mazowieckiego w powiatach siedleckim, sokołowskim, łosickim, węgrowskim i ostrowskim w związku z wdrażaniem dyrektywy azotanowej w Polsce, przekazaną przy piśmie z dnia 14 maja 2012 r., znak: SPS-023-4626/12, uprzejmie informuję.

Aktualnie jesteśmy w sytuacji, kiedy zgodnie z zapisami ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (t.j. Dz. U. z 2012 r. poz. 145), transponującej do krajowego porządku prawnego przepisy dyrektywy Rady 91/676/EWG z dnia 12 grudnia 1991 r. w sprawie ochrony wód przed zanieczyszczeniami spowodowanymi przez azotany pochodzenia rolniczego, służby podległe ministrowi środowiska, tj. regionalne zarządy gospodarki wodnej (RZGW), zobowiązane są na podstawie stanu zanieczyszczenia wód zweryfikować (co 4 lata) i na nowo określić w drodze rozporządzeń wody powierzchniowe i podziemne wrażliwe na zanieczyszczenie związkami azotu ze źródeł rolniczych oraz obszary szczególnie narażone, z których odpływ azotu ze źródeł rolniczych do tych wód należy ograniczyć. tzw. OSN. Ponadto ww. przepisy nakładają na regionalne zarządy gospodarki wodnej obowiązek ustanowienia w drodze rozporządzeń programu działań mającego obowiązywać na OSN w nowym okresie ich programowania, tj. maj 2012 r. - kwiecień 2016 r.

OSN po raz pierwszy wyznaczane były w 2004 r. po akcesji Polski do Unii Europejskiej i objęły one 2% powierzchni kraju oraz ponownie w 2008 r., kiedy to ich powierzchnia zmniejszona została do 1,49%. Wielkość powierzchni objętej obszarami szczególnie narażonymi na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, wyznaczonej na podstawie dyrektywy azotanowej, była wielokrotnie kwestionowana przez Komisję Europejską, która już w 2007 r. przekazała argumenty naukowe potwierdzające, iż istnieje potrzeba objęcia całego terytorium Polski strefą OSN. Zgłaszane uwagi były przedmiotem wielokrotnych dyskusji i wyjaśnień pomiędzy przedstawicielami Rzeczypospolitej Polskiej a służbami Komisji Europejskiej. Komisja Europejska w swojej opinii z 2010 r. zarzuciła Polsce niewystarczające działania w celu ochrony wód przed zanieczyszczeniami azotanami pochodzenia rolniczego, w tym niewystarczające wyznaczenie OSN. Ponadto Komisja Europejska wezwała Polskę do usunięcia naruszeń we wdrażaniu dyrektywy azotanowej, grożąc przy tym wniesieniem skargi do Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości, w przypadku gdyby władze nie podjęły odpowiednich działań.

Mając na uwadze, iż skutki wyznaczenia nowych granic OSN i programów działań na nich obowiązujących dotyczą głównie rolników, resort środowiska w porozumieniu z resortem rolnictwa przyjęły wspólną strategię w zakresie wyznaczania OSN w Polsce na lata 2012-2016. Spełnieniem tego zobowiązania było zlecenie wykonania przez Instytut Uprawy, Nawożenia i Gleboznawstwa - Państwowy Instytut Badawczy (IUNG - PIB) w Puławach ekspertyzy pt. ˝Ocena presji rolniczej na stan wód powierzchniowych i podziemnych oraz wskazanie obszarów szczególnie narażonych na zanieczyszczenia azotanami pochodzenia rolniczego˝. W wykonanej przez IUNG - PIB ocenie presji rolniczej na stan jakości wód zastosowano jednolite podejście i kryteria dla całego terytorium Polski, uwzględniające m.in. następujące elementy:

1) mapy zanieczyszczenia azotanami wód podziemnych i powierzchniowych;

2) warstwy informacji ˝przepuszczalność profilu glebowego˝ na podstawie mapy glebowo-rolniczej w skali 1:25 000;

3) strefy zagrożenia zmywem powierzchniowym (erozja wodna);

4) bilans wody w okresie od jesieni do wiosny na podstawie danych wieloletnich;

5) intensywność produkcji rolniczej na podstawie zużycia azotu mineralnego;

6) zużycie azotu z nawozów naturalnych w oparciu o dane Instytutu Zootechniki - PIB w Krakowie.

Wykonane opracowanie IUNG - PIB zawiera ocenę presji rolniczej i jej wpływu na stan wód. Ekspertyza ta stanowiła materiał wyjściowy dla RZGW do weryfikacji wskazanych obszarów dużej presji rolniczej w stosunku do obszarów presji zidentyfikowanych w zlewniach wód wrażliwych, wyznaczonych na podstawie danych Państwowego Monitoringu Środowiska (PMŚ), i rozpoznania źródeł zanieczyszczenia związkami azotu (w tym z rolnictwa, komunalne i inne), dokonanego we współpracy z wojewódzkimi inspektorami ochrony środowiska (WIOŚ), oraz innych czynników charakteryzujących dany rejon. Zgodnie z uzgadnianym na szczeblu lokalnym projektem rozporządzenia dyrektora Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Warszawie OSN w województwie mazowieckim obejmą około 5093,82 km², co odpowiada 14,32% powierzchni województwa. Ponadto w tym miejscu należy wyjaśnić, iż zgodnie z obowiązującymi przepisami prawnymi nie ma obowiązku uzgadniania z zainteresowanymi użytkownikami gruntów rolnych powierzchni nowo wyznaczanych obszarów OSN.

Jednocześnie, zgodnie z zapisami ustawy Prawo wodne, jak również rozporządzeniem ministra środowiska z dnia 23 grudnia 2002 r. w sprawie szczegółowych wymagań, jakim powinny odpowiadać programy działań mających na celu ograniczenie odpływu azotu ze źródeł rolniczych (Dz. U. z 2003 r. Nr 4, poz. 44), które nakazują uzgodnienie projektu programu działań z zainteresowanymi użytkownikami gruntów rolnych, przedstawicielami organizacji rolniczych, przedstawicielami użytkowników wód oraz właściwymi organami administracji samorządowej, służbami ochrony środowiska i organizacjami ekologicznymi działającymi na danym terenie, aktualnie trwają uzgodnienia projektu programu, który określa środki zaradcze do obligatoryjnego stosowania przez rolników na OSN w nowym, 4-letnim okresie programowania.

Zgodnie z uzgadnianym programem działań gospodarstwa rolne położone na OSN zobligowane będą do prowadzenia produkcji rolnej zgodnie z określonymi wymogami, tj.: prowadzenie dokumentacji wszystkich zabiegów agrotechnicznych oraz zbieranie informacji o plonach i zbiorach, przestrzeganie określonych terminów stosowania nawozów, przestrzeganie określonych maksymalnych limitów całkowitej ilości N w zależności od uprawy (z uwzględnieniem generalnej zasady mającej zastosowanie na terenie całego kraju dotyczącej niestosowania dawek nawozów naturalnych wyższych niż 170 kg/ha), sporządzenie planu nawozowego dla gospodarstw posiadających powyżej 100 ha na obszarach OSN, posiadanie przez gospodarujących na OSN zbiorników do przechowywania gnojówki i gnojowicy o pojemności pozwalającej na gromadzenie półrocznej produkcji tych nawozów.

Jednocześnie rolnik, który udokumentuje w odpowiedni sposób fakt zagospodarowania nadmiaru produkowanych w gospodarstwie nawozów naturalnych, np. w drodze przekazania ich innemu rolnikowi lub do biogazowni, może uniknąć potrzeby realizacji określonych inwestycji. Ponadto należy wskazać, iż zgodnie z projektowanym programem działań przechowywanie obornika musi odbywać się w taki sposób, aby uniknąć przedostawania się odcieków do wód i gruntu, co nie skutkuje obligatoryjnym wymogiem posiadania płyty obornikowej (poza gospodarstwami wielkotowarowymi, o których mowa w art. 18 ustawy o nawozach i nawożeniu), dopuszczona jest również możliwość składowania obornika w budynku inwentarskim lub na polu przy zachowaniu wskazanych w programie warunków.

Przy tym, zgodnie z zapisami ww. programu działań, wprowadzenie wymagań na OSN będzie poprzedzone akcją szkoleniową prowadzoną m.in. przez ośrodki doradztwa rolniczego. Jednocześnie na dostosowanie się rolników do spełnienia wymagań określonych w programie przewidziano okres przejściowy. Większość wymagań ma obowiązywać od 1 marca 2013 r., natomiast na wyposażenie gospodarstw w odpowiednie zbiorniki przewidziano okres przejściowy trwający do końca obowiązywania programu. Należy wyjaśnić, iż opublikowany na stronie internetowej Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Warszawie program działań na OSN nie jest programem ostatecznym, gdyż aktualnie w związku z przeprowadzonym procesem uzgodnieniowym trwają prace związane z analizą uwag zgłoszonych przez rolników, organizacje i instytucje rolnicze do projektu programu.

Wymagania określone dla rolników gospodarujących na OSN w programie działań mają również zasadniczy wpływ na zakres wdrażania programu rolnośrodowiskowego. Zgodnie z programem rolnośrodowiskowym PROW 2007-2013, określonym w rozporządzeniu ministra rolnictwa i rozwoju wsi z dnia 26 lutego 2009 r. w sprawie szczegółowych warunków i trybu przyznawania pomocy finansowej w ramach działania˝ Program rolnośrodowiskowy, objętego Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007 - 2013, na podstawie § 12 płatność rolnośrodowiskowa nie przysługuje do działek rolnych za realizację zobowiązania rolnośrodowiskowego w ramach określonych pakietów lub ich wariantów, jeżeli wymogi tych pakietów lub wariantów są objęte programami działań mającymi na celu ograniczenie odpływu azotu ze źródeł rolniczych na obszarach szczególnie narażonych na zanieczyszczenia związkami azotu. Uregulowanie takie wynika z przepisów wspólnotowych - pkt 35 preambuły oraz art. 39 ust. 3 rozporządzenia Rady (WE) 1698/2005 z dnia 20 września 2005 r., gdzie wskazuje się, iż zgodnie z zasadą ˝zanieczyszczający płaci˝ płatności udzielane w ramach programu rolnośrodowiskowego powinny pokrywać jedynie te zobowiązania, które wykraczają poza właściwe normy obowiązkowe.

Należy podkreślić, iż obecnie konsultowany program działań na OSN znacznie różni się od programów, które obowiązywały w poprzednim okresie programowania, tj. 2008-2012, których zapisy skutkowały ograniczeniem w uzyskiwaniu płatności z programu rolnośrodowiskowego: pakietu 1.: Rolnictwo zrównoważone, i pakietu 8.: Ochrona gleb i wód. W projekcie programu na lata 2012-2016 zmniejszone zostały wymogi na OSN wyłączające rolników z płatności rolnośrodowiskowej. Jedyną przeszkodą w korzystaniu z programów rolnośrodowiskowych jest wymóg posiadania planu nawożenia w gospodarstwach o powierzchni powyżej 100 ha na OSN. Oznacza to, że w gospodarstwach do 100 ha nie ma żadnych ograniczeń w realizacji wszystkich pakietów programu rolnośrodowiskowego, w tym pakietu 1.: Rolnictwo zrównoważone. Natomiast dla gospodarstw o powierzchni powyżej 100 ha na OSN realizujących zobowiązanie pakiet: Rolnictwo zrównoważone, płatność będzie również wypłacana, ale tylko do powierzchni 100 ha.

Jednocześnie rolnicy uczestniczący w programie rolnośrodowiskowym, którzy zostaną objęci OSN od maja 2012 r., powodującym wyłączenie z płatności, będą mieli możliwość zakończenia zobowiązania rolnośrodowiskowego bez żadnych sankcji na mocy § 35 pkt 2 rozporządzenia ministra rolnictwa i rozwoju wsi z dnia 26 lutego 2009 r. w sprawie szczegółowych warunków i trybu przyznawania pomocy finansowej w ramach działania: Program rolnośrodowiskowy, objętego Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013, zgodnie z którym inną niż wymienione w przepisach rozporządzenia Komisji (WE) nr 1974/2006 kategorią siły wyższej lub wyjątkową okolicznością, w przypadku wystąpienia której zwrot pomocy nie jest wymagany, jest zmiana zasięgu obszarów objętych programami mającymi na celu ograniczenie odpływu azotu ze źródeł rolniczych na obszarach szczególnie narażonych na zanieczyszczenia związkami azotu lub zmianą tych programów.

W przypadku rekompensat dotyczących konieczności wdrożenia wymogów określonych w projektowanych obecnie programach działań informuję, iż na obecnym etapie nie jest możliwe wskazanie takich instrumentów, gdyż na forum państw członkowskich Unii Europejskiej toczą się dyskusje dotyczące kształtu rozporządzeń wspólnotowych w ramach nowej perspektywy finansowej na lata 2014-2020. Resort rolnictwa popiera działania ukierunkowane na przyjęcie rozwiązań, które będą akceptowalne dla rolników, a jednocześnie korzystne dla środowiska, stąd też aktywny udział Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi w procesie konsultacji i uzgodnień programu działań. W ostatnim czasie pracownicy Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi brali udział w kilku spotkaniach konsultacyjnych organizowanych przez samorząd lub organizacje rolnicze z rolnikami woj. mazowieckiego. Spotkania te miały na celu wyjaśnienie problematycznych kwestii związanych z ustanowieniem nowych granic OSN i programów działań obowiązujących na OSN.

Podsekretarz stanu

Bogdan Dombrowski

Warszawa, dnia 5 czerwca 2012 r.